?nemi

Tek y?ll?k bir kültür bitkisi olan patates yumrular?nda; ni?asta halinde karbon hidrat, protein, vitaminler ve Fe gibi ?nemli besin maddelerini i?eren patates, insanlar taraf?ndan do?rudan mutfaklarda tüketildi?i gibi i?lenerek de?i?ik ?ekillerde ( cips, parmak patates vs.) tüketilmektedir. Ayr?ca ekmek ununa % 3-5 oran?nda patates unu kar??t?r?ld???nda, ekmeklerin lezzetini art?rmakta ve bayatlamay? geciktirmektedir. Yüksek oranda ni?asta i?eren ?e?itler endüstride (ni?asta,alkol vs.) olarak ve bir k?sm? da hayvan yemi olarak de?erlendirilmektedir.Patates ni?astas?, salam ve sosis yap?m?nda olduk?a yayg?n kullan?lmaktad?r.Patates, insan besini olarak Avrupa ve Amerika ülkelerinde ?ok fazla tüketilmektedir.Temel g?da maddesi olarak ülkemizde bu?day ne kadar ?nemli ise Avrupa ülkelerinde de patates o derece ?nemlidir. Patates bir ?apa bitkisidir. Kendisinden sonra ekilecek bitkiye temiz ve havalanm?? bir toprak b?rakmaktad?r. K??lar? ?l?k ge?en Akdeniz ikliminin etkisi alt?nda kalan k?y? b?lgelerinde patates k?? mevsiminde turfanda olarak yeti?ebilmekte ve dekardan olduk?a yüksek yumru verimi al?nabilmektedir. Bu b?lgelerde k??lar? bo? b?rak?lan araziler de?erlendirildi?inden, ülke ekonomisine büyük katk?lar sa?lamaktad?r. Dünyada ki?i ba??na patates tüketimi y?ll?k ortalama 32.6 kg olmu?tur. Bu miktar Letonya’da 143,0 kg, Polonya’da 132,1 kg iken, ülkemizde ki?i ba??na patates tüketimi y?ll?k 60,7 kg olmu?tur.

Bitkisel ?zellikleri

Patates, tek y?ll?k bir kültür bitkisi olup, yumru veya tohum ile ?o?al?rlar. Bir patates yumrusu topra?a dikildi?inde, yumru üzerinde bulunan g?zlerin sürmesi ile toprak alt?nda k?k, stolon ve yumru meydana getirirken, toprak üzerinde ise; sap, yaprak, ?i?ek, meyve ve tohumlar?n? olu?tururlar. Bu nedenle patatesin bitkisel ?zellikleri; toprak alt? ve toprak üstü organlar? olarak iki k?s?mda incelenmektedir.

Toprak Alt? Organlar?

K?k; Patates sa?ak k?klü bir bitki olup, toprak ve yeti?tirme ?artlar?na ba?l? olarak 1 m derinlere kadar inebilmektedir. Patatesin k?k sistemi genellikle 30-40 cm toprak derinli?inde te?ekkül etmektedir.

Stolon; Patates bitkisinin toprak i?erisinde kalan k?k sisteminin te?ekkülü s?ras?nda, k?kler aras?nda beyaz uzant?lar meydana gelir. Bunlara stolon ad? verilir. Stolonlar?n u? k?s?mlar?n?n ?i?kinle?mesi ile yumrular olu?ur.

Yumru; Stolonlar?n u? k?sm?nda olu?an yumru üzerinde g?zlerin ve lentisel denen ?ok kü?ük noktac?klar bulunmaktad?r.

Lentisel; Yumru i? k?sm? ile d?? ?evre aras?nda pencere g?revini g?rmektedirler. Ortam ?artlar?na ba?l? olarak a??l?p kapan?rlar. Lentisitlerden su, CO2 ve O2 giri?i ??k??? olmaktad?r.

G?zler; Patates yumrusu üzerinde bulunan ve yeni bitkilerin meydana gelmesini sa?layan, tomurcuklar? ihtiva eden yar?m ay ?eklindeki ??k?nt?lard?r. Bir patates yumrusu üzerinde en az g?zler, g?bek (yumrunun stolona ba?land??? yer) k?sm?nda, en fazla g?zler ise, ta?(g?be?in tam kar??s?) k?sm?nda bulunur. Ta? k?sm?nda bulunan, en geli?mi? olan g?ze, ba? g?z denir. Bu g?zde bulunan tomurcuk sürmeden di?erleri süremez. Buna apikal dominansi (tepe tomurcu?un bask?nl???) denir. Bu g?zün di?er g?zler üzerine bask?s? vard?r. Bu g?zler, her hangi bir ?ekilde zarar g?rdü?ünde veya sürdü?ünde, hemen arkas?ndan di?er g?zler sürmeye ba?lar. Bir yumruda ?ok say?da sürgünün meydana gelmesi i?in ba? sürgünün k?r?lmas? gerekmektedir. Yumru üzerinde bulunan g?zler, yüzlek ve derin olabilmektedir. Bu tamamen bir ?e?it ?zelli?idir. Yemeklik ve endüstride(cips ve parmak patates) de?erlendirilecek yumrularda, g?zlerin yüzlek olmas? istenen bir ?zelliktir. Patates yumrular?; oval, yuvarlak, yuvarlak-oval, oval-uzun ve bas?k-silindirik ?ekilli olabilmektedir.Yumru ?ekli tamamen bir ?e?it ?zelli?idir. Bir patates bitkisinde, say?lar? 5-20 aras?nda de?i?en yumrular meydana gelmektedir. Genellikle yumru irili?i 5 - 500 gr aras?nda de?i?mektedir. Patates yumrusunda kabuk rengi, sar?, kirli sar?, kahverengi ve k?rm?z? olabilmektedir. Kabuk renginin farkl? olmas? yumru ve et rengi ile ili?kili de?ildir. Yumrular ilk te?ekkül ettiklerinde, a??k sar? veya a??k pembe olmaktad?rlar. Yumru olgunla?t?k?a ve kabuk olu?tuk?a renk koyula?maktad?r.

Patates Yumrular?n?n Kimyasal Bile?imi; Patates yumrusunun bile?imini olu?turan maddelerin ba??nda; ni?asta, protein, mineral maddeler ve vitaminler gelmektedir. Yemeklik patateslerde ni?asta miktar?n?n yüksek olmas? istenmez. ?ünkü; ni?asta oran? yüksek olan yumrular ha?land?klar?nda da??l?rlar. Ni?asta oran? yüksek olan ?e?itlerde, i? rengi beyaz olur.Yumru i?erisinde protein miktar?n?n fazla olmas?, yumru i? renginin sar? renkli olmas? ile karakterize edilmektedir. Ayr?ca; patates yumrusunda istenmeyen bir madde olan solanin de bulunmaktad?r. Solanin, kabu?a yak?n yerlerde güne? ?????n?n etkisi ile meydana gelir. Zehirli bir glikozoittir. Bu nedenle; yemeklik patatesler ???kl? ortamlarda b?rak?lmamal?d?r.

Toprak üstü Organlar?

Bir yumrudan genellikle 2-6 aras?nda sap meydana gelmektedir. 28-32 mm irili?indeki yumrulardan ortalama 2,5 adet, 35-45 mm yumrulardan ortalama 4 adet ve45-55 mm irili?indeki yumrulardan ise ortalama 5 adet sap meydana gelmektedir. Sap uzunlu?u ?evre ?artlar?na ve uygulanan kültürel y?ntemlere ba?l? olarak 50-150cm aras?nda de?i?mektedir. Sap ye?il veya eflatun renkli olabilmekte ve üzerinde tüyler bulunmaktad?r.

Yaprak; Patates yapra??, bile?ik yaprakt?r. Bir yaprak 3-15 yaprak??ktan meydana gelmi?tir. Yaprak sap? üzerinde, yaprak??klar kar??l?kl? olarak dizilmi?lerdir.

?i?ek ve Meyve; Patateste ?i?ek yap?s? be?lidir. En d??ta be? adet ?anak yaprak, ortada be? adet ta? yaprak, i? k?s?mda ise, be? erkek organ ile yumurtal?k ve stigma bulunmaktad?r. Patateste ?i?ek rengi; beyaz, sar? veya viole olabilmektedir. ?i?ek i?erisinde bulunan erkek organlar?n antenleri sar? renklidir. Tepecik iki par?al? ve yumurtal?k iki g?zlüdür. Patates ?o?unlukla kendine d?llenmektedir. ?i?ek d?llendikten sonra yumurtal?k geli?erek meyveyi olu?turur. Meyve ye?il renkte olup, ceviz büyüklü?ündedir. ??erisinde yan yana dizilmi? say?lar? 300’ü bulan tohumlar bulunmaktad?r.

?klim ?ste?i

Patates, ?l?man ve ?l?man serin iklim b?lgelerinin bir bitkisidir.Toprak üstü aksam? -1,5 oC,-1,7 oC ye, yumru ise -1,4 oC, -2oC ye kadar dayanabilmekte, daha dü?ük s?caklarda ise bitki ve yumru zarar g?rmektedir. Dü?ük hava s?cakl??? nedeniyle bitkinin toprak üstü organlar? zarar g?rmekte, ancak daha sonra bitki kendisini yenileyebilmektedir. Hava s?cakl???n? 30 oC nin üzerine ??kt???nda, bitkiler fazla miktarda su kaybetmeye ba?lar. Bu nedenle de bünyelerindeki su dengesini olu?turabilmek i?in, stomalar?n? kapatmak zorunda kal?rlar. Yumru büyümesi durur. Yüksek hava s?cakl??? bitkinin vejetatif geli?mesini h?zland?rmakta, ancak yumru olu?umunu geciktirmektedir. Bu da verim azalmas?na neden olmaktad?r.

Patates bitkisi, yumru olu?turmas? bak?m?ndan k?sa gün; toprak üzerinde ?i?ek, meyve ve tohum olu?turabilmesi bak?m?ndan ise uzun gün bitkisidir.Gün uzunlu?u artt???nda, bitkinin ???k enerjisinden yararlanabilme süresi de artmakta, dolay?s? ile verim de yüksek olmaktad?r.Uzun gün ko?ullar?,bitkinin vejetatif geli?mesini art?rmakta, ancak yumru olu?umunu geciktirmektedir. ülkemizde patates tar?m? ana ürün olarak ilkbahar ve yaz mevsimlerinde yap?lmaktad?r. K?? mevsiminde ise turfanda olarak yeti?tirildi?inde, k?sa gün ko?ullar? nedeniyle yumru olu?umu ?nemli ?l?üde k?salmakta verim de dü?mektedir.

Fotosentez i?in gerekli enerjiyi, güne?ten almaktad?r. I??k yo?unlu?u artt?k?a fotosentez, dolay?s?yla yumru verimi artmaktad?r.Yükseklere do?ru ??k?ld?k?a ???k yo?unlu?u artt???ndan, yumru veriminde de bir art?? olmaktad?r.

Toprak ?ste?i

Patates fazla ta?l? ve kumlu topraklar d???nda hemen her türlü toprakta yeti?ebilmektedir. Ancak optimum verim i?in topra??n derin, süzek ve organik maddece zengin ve kumsal yap?l? olmas? gerekmektedir. Patates tar?m? i?in en uygun toprak pH derecesinin 6,0-6,5 dolaylar?nda olmas? gerekmektedir.Taban suyu yüksek ve ?orak(tuzlu) topraklarda patates tar?m? yap?lamaz.

Ekim N?beti

Patates bitkisi kendinden sonra ekilecek bitkiye temiz ve havalanm?? bir toprak b?rakmaktad?r. Ayn? tarlaya her y?l üst üste patates dikilmesi ?nerilmez. Topraktan ge?en hastal?klar?n yo?unlu?u artaca??ndan patates yumru veriminde her ge?en y?l ?nemli azalmalar meydana gelir. Patates, soya, pamuk ve tah?llarla ?ok ideal bir ekim n?beti olu?turabilmektedir. Adana da patates hasad? nisan sonu may?s ba?? aras?nda ger?ekle?ir.Hasattan sonra yerine ikinci ürün yer f?st??? ekilirse verim ve kalite artmaktad?r.

Besin ?ste?i ve Gübreleme

Patates ?iftlik gübresinden ?ok ho?lan?r. Dekara 1,5-2,0 ton ?iftlik gübresi verilmelidir. üreticilerin toprak analizi yapt?rarak bunun neticesine g?re gübre kullanmalar? en iyi yoldur.Toprak analizi yapt?r?lmam?? ise saf madde olarak dekara 14-16 kg azot, 8-10 kg fosfor, 8-10 kg potasyum verilebilir.

Azot Gübrelemesi; Patates bitkisinin azotlu gübreye olan ihtiyac? olduk?a fazlad?r. Kumsal topraklarda yeti?ti?i i?in fazla miktarda sulama gerektirdi?inden ?nemli miktarda azot y?kanmas? olmaktad?r. Fazla azot vejetatif geli?meyi te?vik eder, yumru olu?umunu geciktirir. Bunu ?nlemek i?in, azotlu gübrelerin en az iki defada verilmesi ?nerilmektedir.Verilecek gübrenin ? si dikimle , 1/2 si ise bo?az doldurma s?ras?nda verilmelidir. ?ok kumsal topraklarda azotlu gübre ya?murlama suyuna kar??t?r?larak ?ok defada verilmelidir. Dikimle beraber kullan?lacak azotlu gübre, kompoze olarak P ve K ile birlikte (15.15.15 ) veya Amonyum Sülfat olarak tek ba??na verilmelidir. üst gübre olarak ise Azot, Amonyum Nitrat veya üre ?eklinde uygulanmal?d?r. Sulaman?n ?ok say?da yap?ld??? kumsal topraklarda ise, üst gübre olarak Amonyum Sülfat ?nerilmelidir.

Fosfor Gübrelemesi; 500 kg yumru verimi i?in,1 kg saf P2O5 in bitkiler taraf?ndan kald?r?lmaktad?r, toprak yap?s?na ba?l? olarak toprakta tutunma paylar? da hesaba dahil edilmelidir. Hesaplanan fosforlu gübrenin tamam? dikimden ?nce veya dikim s?ras?nda verilmelidir. Fosforlu gübrede Kompoze olarak (20.20.0, - 15.15.15, veya 18-46-0 ) veya Triple süper fosfat ?eklinde uygulanmal?d?r. Fosforlu gübreler; erken devrede geli?meyi ve yumru olu?umunu te?vik eder, yumru say?s?n? ve hastal?klara dayanmay? artt?r?r.

Potasyum Gübrelemesi; Potasyumlu gübrelerin tamam? dikimden ?nce veya dikim s?ras?nda verilmelidir. Genellikle 15.15.15. ?eklinde kompoze veya Potasyum sülfat gübresi de kullan?lmaktad?r. Potasyum; yumruda kuru madde birikimi ve depolanmaya dayan?kl?l??? artt?r?r, yumruda kabuk olu?umunu te?vik eder, yumruda istenmeyen enzimlerin olu?umunu engeller, yumru et dokusunun s?k? yap?l? olmas?n? sa?lar.

Toprak Haz?rlama

Topra??n yap?s?na ve patatesten ?nce yeti?tirilen ?n bitkiye g?re de?i?ir. Süratli bir ??k??, kuvvetli k?k geli?imi i?in iyi bir toprak haz?rl??? gerekir. ?kinci ürün ziraat? yap?lm?yorsa bu?day hasad?ndan sonra temmuz ay?nda pullukla 20-25 cm derinlikte sürülür. Bu toprak i?leme, tarlan?n yabanc? ot durumuna g?re dikimden 1 ay gibi uzun bir süre ?nce yap?l?r. Sonbaharda yabanc? ot durumuna g?re 1-2 defa toprak i?lenir.

?e?it Se?imi ve Tohumculuk

B?lgeye uyum sa?layabilecek yüksek verimli ?e?itler se?ilmelidir. Yayla yerlerde üretilmi? olmal? (deniz seviyesinden en az 1000 m yüksek) Hastal?klarla bula??k olmamal?d?r.

?yi ko?ullarda depolanm?? olmal?d?r, yumru üzerinde 1 cm den daha uzun sürgünler bulunmamal?d?r.

Sürmeyi engelleyici kimyasallar ile muamele edilmemi? olmal?d?r. Fizyolojik olgunlu?a ula?m?? olmal?d?r. Yeti?tirme amac?na g?re uygun irilikte olmal?d?r. ?e?it kar???kl??? olmamal?d?r.

Tohumluk Yumrular?n Dikime Haz?rlanmas?

?o?u tohumluk yumrular istenilenin üzerinde irili?e sahiptir. Bu da maliyeti artt?rd???ndan 70-80 gr veya 60 mm den daha büyük yumrular kesilmektedir.Yumrular dikimden en az bir gün ?nce kesilmeli ve bol rutubetli ve ???kl? bir yerde bekletilerek “Süberin” dokusunun olu?umu sa?lanmal?d?r. Yumrular?n kesimi i? k?s?mdan, g?be?e do?ru yap?lmal? ve b??aklar s?k s?k alkole bat?r?lmal?d?r. Dikim ?ncesi tohumluk yumrular uyku halinde iseler,GA3 ve benzeri kimyasallar ile muamele edilerek dinlenme sona erdirilmelidir. Ayr?ca, turfanda patateste, erkencili?i sa?lamak i?in, yumrular ?n ?imlendirmeye tabi tutulmal?d?r. ?n ?imlendirme ile 15-20 gün erkencilik sa?lanmaktad?r. So?uk ortamda depolanan patates yumrular?, depodan ??kar?larak tarlaya dikilmemelidir. Bu yumrular 15-20 C civar?nda belli bir süre bekletilerek, g?zlerin ?abucak uyanmas? ve yumrunun apikal dominans? safas?ndan ??kmas? sa?lanmal?d?r.

Dikim

Dikim zaman?; Patates ilkbahar?n son donlar?ndan sonra toprak s?cakl??? 8-10 oC yi buldu?unda dikilmelidir. Dikim zaman? b?lgelere g?re de?i?mektedir. Yazl?k patates dikimleri, nisan-may?s aylar?nda yap?lmaktad?r.Turfanda patates dikimleri ise; k?y? b?lgelerimizde 15 aral?k-15 ocak tarihleri aras?nda yap?lmaktad?r. ülkemizde patates dikimi en erken Akdeniz b?lgesinde yap?lmakta (Aral?k-Ocak), buray? ?zmir-Ayd?n (Ocak-?ubat), Bursa-?neg?l (Mart), Bolu-Adapazar? (Mart-Nisan), Ni?de-Nev?ehir (Nisan-May?s) ve Erzurum-Kars (May?s) b?lgeleri izlemektedir.

Dikim S?kl??? ve Tohumluk Miktar?; Tohumluk üretiminde ve turfanda patates yeti?tiricili?inde dikim (70x25-30), normal patates tar?m?nda ise nispeten; daha seyrek dikim ?ng?rülmektedir (70x30-35 cm). Dikim s?kl???n?n belirlenmesinde kullan?lacak tohumluk yumrunun irili?i g?z ?nünde bulundurulmal?d?r.

Dikim Derinli?i; Toprak yap?s?, dikim zaman?, yumru irili?i, hastal?k durumu, toprak rutubeti ve yumrunun fizyolojik ya??na g?re de?i?mekle birlikte genelde dikim derinli?i 12-18 cm aras?nda de?i?mektedir.

Dikim ?ekilleri; Patates tar?m?nda en ?ok uygulanan ba?l?ca dikim y?ntemleri ?unlard?r;

a) Ocak Usulü Dikim

b) Kar?k Usulü Dikim

c) Makine ile Dikim

Bak?m

Patateste uygulanan ba?l?ca bak?m i?leri; Yabanc? ot kontrolü, Bo?az doldurma, üst gübreleme, Sulama, Zararl? ve hastal?klarla mücadele Patates 3-5 yaprakl? olunca yüzlek bir ?ekilde ilk ?apa yap?l?r. Bu ?apa ile toprak kabart?l?r. Yabanc? otlar ?ldürülür ve nemin korunmas? sa?lan?r. Bundan sonra 20 ?er gün ara ile (gerekirse 2-3 defa) her ?apa ile birlikte bo?az doldurma i?lemi yap?l?r.

Hasat

Adana’da turfanda patateslerde hasat nisan ay?n?n son haftas? ile may?s ay?n?n ilk haftas?nda ba?lar ve 20-25 gün sürer. Patatesin hasad?nda yumrular kesilip zedelenmemeli, toprakta yumru b?rak?lmamal?, s?küm s?ras?nda toprak ya? olmamal? tav?nda bulunmal?d?r. Bel ?atal bel yada ?apa ile patates s?külüp elle toplan?r. Pullukla s?külüp el ile bitkiden ayr?larak toplan?r.